زندگینامه نخل همیشه سرسبز(( شهید رئیسعلی دلواری))

تاریخ پر فراز و نشیب ایران، حاصل خاطرات تلخ و شیرین است که هر کدام به نوبه خود دارای دلایل و شواهدی است و همه آن تلخی و شیرینی به ثبت رسیده است. و بی شک قیام دلاوران جنوب به رهبری شهید رئیسعلی دلواری نیز یکی از خاطرات سراسر افتخار نه تنها برای استان بوشهر و تنگستانیها بلکه برای تمام ملت ایران است.

- برای شروع زندگی نامه لطفا به طور خلاصه درباره اهمیت نهضت جنوب ایران به رهبری رئیسعلی دلواری، توضیح دهید.

- نهضت جنوب ایران به جلوداری رئیس علی دلواری و همراهی و همگامی سران قبایل تنگستان، بوشهر، دشتی و دشتستان از جمله : زایر خضرخان اهرمی، شیخ حسین خان چاه کوتاهی، خالوحسین بردخونی، غضنفر السلطنه برازجانی و پشتیبانی آزادگانی چون : سیّد محمّد رضا کازرونی و میرزا علی کازرونی در جریان جنگ بین الملل اوّل، نقطه عطفی در تاریخ مبارزات مردم جنوب ایران بشمار می رود. این نهضت خود جوش و مردمی که بر پایه دو اصل اساسی زندگی، یعنی عقیده و جهاد بنا شده بود، هدایت دینی را از علماء آگاه زمان از جمله : شیخ الشریعه اصفهانی، سیّد مصطفی کاشانی از نجف اشرف و مجتهدین منطقه سیّد عبدالله بهبهانی، سیّد مرتضی اهرمی و شیخ محمّد حسین برازجانی و هویّت ملّی را از احرار و سران عشایر غیور و میهن دوست دریافت نمود.

درباره نسب و ریشه خانوادگی رئیس علی، اختلاف نظرهایی وجود دارد. چه اطلاعاتی در مورد حسب و نسب رئیس علی وجود دارد؟

- رئیس علی فرزند زایرمحمّد فرزند غلامحسین فرزند عالی فرزند عوض فرزند احمد فرزند محمّد از طائفه مشهوربه ممسنی یا احمدی است. مادرش «شهین» دخترعلی فرزند زایرمحمّد ازطائفه فولادی باغک تنگستان بود. در مورد نسب و ریشه خانوادگی رئیس علی سخن قاطع و بدون حرف و حدیثی را نمی توان یافت. برخی، خانواده او را اصالةً از مهاجرین نورآباد لرستان و برخی دیگر از نورآباد ممسنی و عدّه ای نیز از کهگیلویه و بویر احمد می دانند. براساس مصاحبه حاج محمود نامور خواهرزاده رئیسعلی که در سال 1373 صورت گرفته، در دورۀ حکومت زندیه سه برادر به نامهای احمد مُحمَد، حسن مُحمَد و محمد مُحمَد از ناحیه نورآباد ممسنی به استان بوشهر مهاجرت می نمایند. احتمالاً دلیل این مهاجرت، درگیریهای قبیله ای و اختلافات درون ایلی بوده است. آنان به ناحیه تنگستان میرسند، احمد در روستای دلوار، حسن در چاه تلخ و محمّد در روستای گلکی سکنی می گزیند. حسن در همان زمان، توسط مباشران خان در قلعه تنگستان کشته می شود. محمّد نیز بلا عقب بوده و فرزندی نداشته است. احمد که از نیای رئیس علی محسوب می شود، صاحب فرزندانی می گردد که به ترتیب: عوض، عالی، زایرغلامحسین و زایر محمّد اسلاف رئیس علی بوده اند. آنان هریک در زمان خود، بزرگ و کدخدای محل بوده و ریاست خاندان و ساکنین منطقه ساحلی تنگستان داشته اند. بعدها که نام خانوادگی در کشور مرسوم شد، تعیین فامیلی احمدی برای فرزندان احمد تا حدی مبیّن این گفته است.

تولد شهید رئیسعلی دلواری

شهید رئیسعلی دلواری حدود سال 1299 ه.ق/1881 میلادی در روستای دلوار (شهر فعلی دلوار) از توابع بخش دلوار دیده به جهان گشود. پدرش «زایر محمد» (که بعد از شهادت فرزندش ملقّب به معین الاسلام شد) و مادرش «شهین» نام داشت. رئیسعلی دوران کودکی را در زادگاهش با فرا گرفتن فنون رزمی، اسب سواری، تیر اندازی و آموختن قرآن مجید و اشعار حافظ و سعدی و ادبیات فارسی سپری کرد. از دوران کودکی و نوجوانی فردی دلیر و شجاع و در میان هم سالانش از برجستگی های خاص برخوردار بود.

اراده استوار و ثابت قدم او در دفاع از محرومان جامعه و پاسداری از مرزهای میهن و ایمان مذهبی از همان زمان با جان او آمیخته شد، و بعد ها این خصایل از وی مردی مجاهد و مبارزی آشتی نا پذیر ساخت. در تیراندازی مهارت فوق العاده ای کسب کرد که در سطح تنگستان و... کمتر کسی به دقت او تیر اندازی می کرد. با شروع انقلاب مشروطه در سال 1324 ه.ق در حالیکه بیش از 25 سال نداشت از جمله پیشگامان مشروطه خواه در جنوب ایران بود. وی از جمله معدود رهبران تنگستان بود که صادقانه به مشروطیت ایمان داشت.
با کودتای ضد انقلابی لیاخوف روسی علیه مشروطه خواهان 1326/1908 و استقرار دیکتاتوری محمدعلی شاه قاجار، کانون مقاومت علیه استبداد صغیر در بوشهر به وجود آمد که در مرکز آن روحانی برجسته ای چون آیت ا... سید مرتضی علم الهدی قرار داشت ایشان با همکاری رئیسعلی دلواری و همرزمان وی از تنگستان و دشتی طی یک هجوم ناگهانی بوشهر را از لوث وجود عناصر وابسته به دربار پاکسازی کرده و اداره امور گمرک و انتظامات را عهده دار شد این امر بر دولت بریتانیا گران آمد و آنان برای تضعیف مشروطه خواهان و سلطه بر منافع اقتصادی جنوب ایران شروع به سرکوب عناصر انقلابی کردند. اما رئیسعلی مردی نبود که به آسانی از عقاید خود دست بردارد به همین دلیل فعالیت گسترده ای علیه منافع انگلیسی ها در جنوب ایران آغاز کرد و اقتصاد بازرگانی انگلیس را در بوشهر به خطر انداخت. انگلیسی ها برای سرکوب رئیسعلی «احمد خان دریا بیگی» حاکم دست نشانده بوشهر را تحریک کردند که به دلوار حمله کند احمد خان با پشت گرمی انگلیسی ها چند بار به تنگستان و حوالی دلوار حمله کرد که این حملات با مقاومت شجاعانه رئیسعلی و یارانش دفع شد. طوری که احمد خان چند بار به دیدن رئیسعلی رفته بود و بهش پیشنهاد داده بود که هر چقدر پول بخوای بهت میدیم ولی دست از جنگ بردار و رئیسعلی به احمد خان گفت برو اربابات بگو ایرانی غیرت دارد و غیرت قیمت ندارد.در آستانه ی جنگ جهانی اول نیروهای انگلیسی به بهانه ی حفظ نظم و امنیت شروع به اشغال تدریجی جنوب ایران نمودند این حرکات برای رئیسعلی دلواری قابل تحمل نبود و آن را نقض آشکار حق حاکمیت ملی و استقلال ایران می دانست به دنبال آن علمـــای جنوب ایران از جمله آیــــت ا.. سید عبـــــدالحســــــین لاری و سید عبدا... بلادی بوشهری علیه قوای انگلیس واکنش نشان دادند و کلیه مسلمین را به نبرد با متجاوزین فرا خواندند. سرانجام به فرماندهی رئیسعلی و مبارزین تنگستانی و دشتی به قوای انگلیس در بوشهر حمل ور شدند. رئیسعلی در یورش های شبانه ضربات و تلفات مؤثری بر انگلیسی ها وارد آورد در یکی از این شبیخون ها رئیسعلی دو تن از افسران بلند پایه انگلیسی به همراه چند سرباز هندی به هلاکت رساند. این اقدام برای انگلیسی ها غیرقابل تحمل بود تا اینکه در 26 رمضان 1333 انگلیسی ها شبانه بوشهر را با چهار ناو جنگی و صدها نفر سرباز به اشغال خود در آوردند. چند روز بعد از اشغال بوشهر نیروی دریایی بریتانیا برای دستگیری و نابود کردن رئیسعلی و قوای او در اوایل شوال 1333/13 اوت 1915 با چندین فروند ناو جنگی و صدها نفر سرباز هندی و انگلیسی به ساحل دلواریورش بردند. رئیسعلی که از قبل خبر حمله به دلوار را شنیده بود بلافاصله اقدام به خارج کردن زنان و کودکان از دلوار و پناه دادن آنان در کوه های اطراف دلوار کرد.سربازان بریتانیایی هنگامی که وارد دلوار شدند که روستا خالی از سکنه بود آنان خشمگین شروع به گلوله باران منازل مسکونی و قطع درختان خرما کردند. رئیسعلی شب هنگام با حدود چهار نفر تفنگچی به قوای متجاوزین شبیخون زدند در این شبیخون شماری از سربازان انگلسیی و هندی به هلاکت رسیدند و ده ها نفر دیگر نیز مجروح شدند شکست قوای انگلستان در دلوار یکی از نکات برجسته ی تاریخ جنگ جهانی اول در جنوب ایران به شمار می رود پس از جنگ دلوار، رئیسعلی به حملات شبانه خود به بوشهر و پادگان انگلیسی ها ادامه داد و با همفکری علمای جنوب طرح حمله سراسری به بوشهر و آزاد سازی آن را پی ریخت در گیرو دار طرح چنین حمله ای بود که در شب 23 شوال 1333/ 3 سپتامبر 1915 هنگامی که رئیسعلی در محلی به نام «تنگگ صفر» قصد شبیخون به قوای انگلیس را داشت. و در اثنای آن هنگام وضو گرفتن و آماده ی به نماز شدن از پشت مورد هدف گلوله یکی از همراهان خائنش قرار گرفت و در دم به شهادت نائل آمد وی هنگام شهادت حدود 34 سال داشت و تنها یک کودک خردسال به نام بهادر از او بر جا مانده بود اکنون نوه ی او (گل اندام) در قید حیات می باشد.

مبارزات جانانه ی شهید رئیسعلی دلواری برگ زرین دیگری را در تاریخ مقاومت دلیر مردان ایران در مبارزه با استعمار رقم زد.

گویا همین واقعه باعث برآشفته شدن انگلیسی ها و بهانه سازی برای لشکرکشی به بوشهر شده است؟

این حادثه برای انگلیس یها گران تمام شد و سخت آنان را برآشفت و در صدد برخورد جدّی با دولت ایران برآمدند، لذا مقامات انگلیسی درلندن ، هندوستان و تهران به تبادل نظر پرداختند و شرایطی سخت به دولت ایران پیشنهاد دادند. پیشنهاد حکومت هندوستان شرایط زیر بود:

1- اقدامات معین و قاطعی برای مجازات خوانینی که در ناآرامی بوشهر دست داشته اند.

2- پرداخت خسارت به مبلغ 5000 لیره درمورد کشتن هرافسر 500لیره برای هر سرباز و 100 لیره برای هر سرباز مجروح.

3- اقدام قطعی دربارۀ آلمانیهایی که در حال حاضر در ایرانند ، موجبات دستگیری آنها، خلع سلاح ، توقیف یا استرداد آنان به انگلیسیها جهت اخراجشان.

4- فراخوانی حاکم کنونی فارس.

مارلینگ سفیر انگلیس درتهران ،شرایط فوق را کافی نمی دانست و شرایط زیر را پیشنهاد داد:

1- نامه رسمی مبنی برمعذرت خواهی از واقعه حمله.

2- خلع حاکم شیراز و جایگزینی شخصی به تأیید ما.

3- مجازات ایل خاطی، خلع و یاغی خواندن سران آنان.

4- انتخاب افسران سوئدی توسط ما، برای کرمان ، بوشهر و فارس.

5- دستگیری و اخراج واسموس ، خلع سلاح و جمع آوری تمام مأموران آلمانی ناشناخته و طرفدارانشان در سراسر ایران.

6- توقیف اسرای جنگی فراری اطریشی.

7- پرداخت20000 لیره برای قتل افسران.

دولت ایران در برابر این درخواست ها چه کرد؟

شرایط فوق به اعتراف خود مارلینگ، بسیار سنگین بود و می دانست که ایران توان انجام آن شرایط را ندارد. اوضاع بحرانی دولت ایران و تغییرات کابینه مانع از توجه به تقاضاهای دولت انگلیس شد. در نتیجه دولت انگلیس که برای پیشبرد مقاصد خود و دستیابی به ثروت و مسیر امن ایران برای مقابله باجبهه عثمانی داشت، موقعیت استراتژیک بوشهر را به اشغال در آورد.

بوشهر چه اهمیتی برای منافع انگلیس داشت؟

- بوشهر برای موقعیت و منافع انگلستان اهمیّت فراوانی داشت، زیرا ورود عثمانی به جنگ و هم مرزی بصره و خوزستان موجب ضربه پذیر شدن منافع نفتی خوزستان می شد که انگلستان امتیاز بهره برداری آن را داشت. از سوئی بوشهر به عنوان نقطۀ استراتژیک ارتباطی، اقتصادی و سیاسی خلیج فارس متأثر از فعالیتهای گسترده نمایندگی آلمان به ویژه واسموس و پیشینه تحرکات سیاسی این بندر، بصورت کانون و فعالیتهای ضد انگلیسی درآمده بود. انگلیسی ها بمنظور بدست گیری ابتکار عمل و جلوگیری از خطرناک شدن وضع خلیج فارس ، بخشی از عملیات علیه عثمانی در بین النهرین را با تصرف بصره و پیشروی در سرزمینهای عثمانی آغاز و این عملیات را از بوشهر بعنوان مرکز فرماندهی و تدارکاتی خود هدایت نمودند. بنابراین تسلط اطمینان بخش بر این بندر استراتژیک برای آنان ضرورت داشت. انعکاس وسیع فتاوای جهاد علماء عراق در بوشهر، انگلیسی ها را بشدت دچار وحشت نمود و چاره کار را در اشغال بوشهر دیدند. آنان پرچم ایران را پایین کشیدند و پرچم بریتانیا را برافراشتند. از اولین اقدامات انگلیسی ها، انتشار تمبری با این مشخّصه بود : « بوشهر در تصرف بریتانیا» !

اشغال بوشهر در چه تاریخی رخ داد و عکس العمل رئیس علی چه بود؟

در تاریخ یکشنبه 8 اگوست 1915 م مطابق با 26 رمضان 1333هـ .ق نیروهای انگلیسی بدون مقدمه و اخطار قبلی و اعلام جنگ به دولت ایران، در بوشهر پیاده شدند. آنان که قبلاً جزایر خلیج فارس را متصرف شده بودند، بوشهر را که علاوه بر موقعیت ژئوپولتیک، مرکز عمده ی مبادلات تجاری و صادرات و واردات با شبه جزیره ی هند و شیخ نشینهای حوزه خلیج فارس و کشورهای اروپائی بویژه انگلستان و آلمان بود، به اشغال درآوردند.این اقدام، مرزنشینان غیور تنگستانی را که در گذشتۀ نه چندان دور تا یکی دو سال قبل از جنگ جهانی اوّل سابقۀ برخورد و مقابله با نیروهای تجاوزگر داشتند، به عکس العمل واداشت. رئیس علی دلواری که دردوران مشروطیّت به همراهی علم الهدی اهرمی، نظام امور بوشهر را بدست گرفته و بر سر کنترل و نظارت برگمرگ، با انگلیسی ها کلنجار رفته بود و همچنین قبل از شروع جنگ بین الملل هم تجربه برخورد با نیروهای انگلیسی را داشت، در نوک پیکان حمله به اشغالگران قرار گرفت.

راهبرد و خطّ مشی مبارزاتی رئیس علی چگونه بود؟

نهضت تنگستان و قیام مردمی جنوب ایران به پیشگامی رئیس علی دلواری از جمله مقاومتهای ضدّ استعماری در تاریخ کشوراست که بر دو انگیزه دینی و ملّی استوار است. آنچه از اسناد تاریخی برمی آید، برجستگی بُعد اعتقادی آن است، زیرا جهت گیری سیاست دولت وقت، به عنوان منشأ اقتدار ملی، بر اصل بی طرفی بنا شده بود و نه تنها در طول مبارزه مساعدتی در راه پیروزی قیام ننمود که در بسیاری مواقع برپایۀ همان اصل، رودرروی مبارزان و همسو با دشمنان قرارداشت. در منطقه نیز، همفکری و همیاری سران قبایل وجود نداشت که جبهۀ واحد و همگونی در برابر دشمن ایجاد شود، بلکه جریان تقابلی حکام دوست و همسو با منافع انگلیس، در برابر سران مجاهدین، عرصه را نیز برآنان تنگ می نمود. بنابراین از جهت سیاسی، اجتماعی و نظامی، زمینۀ قیام فراهم نبود و به همین دلایل، این قیام نتوانست جنبۀ ملّی و سراسری به خود گیرد. امّا از نظراعتقادی و بُعد مذهبی به لحاظ واکنش علمای دینی و مراجع تقلید در نجف اشرف، که در آن زمان مرکزثقل حوزه های علمیّه شناخته می شد، مقابله با اجانب و اشغالگران به منزلۀ جهاد در راه دین و دفاع از حریم مسلمین تلّقی می شد و به صراحت حکم جهاد صادر گردید. این امر، مردم خطّۀ جنوب را که هم تقیّد دینی داشتند وهم درحوزۀ جغرافیایی خلیج فارس، با عراق به منزلۀ بخشی از بلاد مسلمین و وابسته به دارالخلافه اسلامی دارای ارتباطات منطقه ای بودند و از همه مهمتر اینکه منطقۀ زندگی خود را در اِشغال بیگانه می دیدند، پیروی ازدستورات و احکام علماء واجب شمرده می شد. براین اساس، گرایش و عملکرد شخص رئیس علی در ارتباط با این حرکت، بیش از هرچیز بر مبنای احکام دینی شکل گرفته بود.

مبارزه با انگلیسی ها، رئیس علی به چه موفقیت هایی دست یافت؟

رئیس علی در همه ی درگیری هایش با نیروهای انگلیسی، متأثّر از ایمان دینی و اراده ی قلبی و با تکیه بر هوش نظامی و تجربه ی پارتیزانی خود، توانست موفقیّت های چشمگیری را به دست آورد و خود را در صدر دغدغه ی نوک پیکان حمله ی دشمن قرار دهد!. جنگهای دلوار، کوه کزی، شبیخون نیروهای مستقر در بهمنی و درگیریهای تنگک، همگی نقش مؤثّر رئیس علی در هدایت نیروهای جهادی و ایجاد مشکل برای انگلیسی ها را به وضح روشن و برجسته نمود. بالأخره در یکی از همین درگیری ها بود که دست بیگانه از آستین خودی بیرون آمد و وجود محوری رئیس علی را از برابر مسیر تجاوز دشمن حذف نمود!.